U osób starszych upadki i złamania kości stanowią poważny problem. Najczęściej upadki zdarzają się podczas wykonywania podstawowych codziennych czynności, np. wstawanie, siadanie, schylanie się lub chodzenie. W przypadku osoby starszej nawet niewielki upadek może mieć wiele negatywnych konsekwencji, w tym złamań, których leczenie u osób starszych jest często długie i ograniczone wieloma czynnikami.
Przyczyny upadków w tej grupie wiekowej można podzielić na dwie główne grupy – upadki wewnętrzne i upadki zewnętrzne.
Upadki wewnętrzne
Upadki wewnętrzne związane są z tzw. zmianami inwolucyjnymi (starczymi), czyli procesami zanikowymi, spowodowanymi starzeniem się wszystkich układów organizmu. Mowa tu o spowolnieniu reakcji układu nerwowego na zaistniałe bodźce, osłabieniu siły mięśniowej, zaburzeniach równowagi, zaburzeniach krążenia, pogorszeniu wzroku, słuchu czy koordynacji ruchów. Dodatkowo, na funkcjonowanie starzejącego się organizmu seniora wpływ mają choroby towarzyszące, tj. sercowo-naczyniowe, neurologiczne (Parkinson, stan po udarze mózgu), metaboliczne (cukrzyca, osteoporoza) czy choroby narządu ruchu (zmiany zwyrodnieniowe, zniekształcające po przebytych w przeszłości urazach).
Osoby starsze często borykają się również z chorobami psychicznymi, jak otępienie, depresja czy stany lękowe. Nie bez znaczenia pozostają też przyjmowane leki – wśród skutków ubocznych wymienia się często zawroty głowy, rozkojarzenie czy obniżenie ciśnienia krwi, wpływające w wielu przypadkach na obniżenie ogólnego samopoczucia. Wszystkie te czynniki w znacznym stopniu mogą upośledzać sposób poruszania się seniora, zwiększając ryzyko jego upadku.
Upadki zewnętrzne
Przyczyną upadków zewnętrznych są wszystkie czynniki środowiskowe, które utrudniają poruszanie się osoby starszej, np. śliskie podłoże, ruchome dywaniki, schody, zbyt wysokie progi, brak uchwytów w domu czy w środkach komunikacji, nieodpowiednie oświetlenie czy pogorszenie warunków atmosferycznych (śnieg, lód na chodnikach).
Skutki upadków
Wśród najczęstszych skutków upadków osób starszych wymienić należy krwiaki, stłuczenia, naciągnięcia mięśni, złamania kości oraz urazy czaszki (wstrząśnienia mózgu, krwotoki śródczaszkowe), których konsekwencje często pojawiają się dopiero po jakimś czasie od samego wypadku.
Warto też wspomnieć o tzw. zespole poupadkowym, spowodowanym strachem przed kolejnym upadkiem, a przejawiającym się ograniczeniem codziennej aktywności ruchowej, by zminimalizować jego prawdopodobieństwo. W znacznym stopniu upośledza to – i tak ograniczone już zmianami starczymi – funkcjonowanie układu oddechowego, krążenia, narządu ruchu i stanu psychicznego osoby starszej oraz bezpośrednio wpływa na pogorszenie jakości życia.
Najczęstszymi złamaniami po upadkach są te w obrębie kości udowej, ramiennej i w dalszej części przedramienia, tuż ponad nadgarstkiem. Rzadziej zdarzają się złamania w obrębie kręgów i żeber.
Najbardziej niebezpieczne dla osób starszych są te w obrębie kończyn dolnych – nawet najmniej skomplikowane, mogą spowodować wiele powikłań. Wynika to przede wszystkim z niezbędnego unieruchomienia, które prowadzić może do bardzo poważnych komplikacji, np. zapalenia płuc, zaburzeń krążenia obwodowego, zakrzepicy żył głębokich, odleżyn, zakażenia układu moczowego, upośledzenia motoryki jelit (zaparcia), nasilenia osteoporozy, zaniku mięśni itp.
Czas unieruchomienia zależy przede wszystkim od zastosowanego leczenia. Im jest on dłuższy, tym więcej skutków ubocznych może powodować. Stan osoby starszej nie zawsze pozwala zastosować leczenie operacyjne, co w znacznym stopniu wydłuża czas leżenia i – w najgorszym wypadku – może prowadzić do śmierci.
Jak zabezpieczyć osobę starszą przed złamaniami?
Zapobieganie
Zapobieganie potencjalnym upadkom osoby starszej – w tym celu warto przyjrzeć się najbliższemu otoczeniu, w którym przebywa osob starsza, na przykład mieszkaniu. Przygotowanie poręczy czy uchwytów łazienkowych, podpórek lub mat antypoślizgowych zdecydowanie ułatwi funkcjonowanie osoby starszej.
Odpowiednie obuwie
Obuwie, w którym chodzi osoba starsza – powinno być lekkie, zaopatrzone w podeszwy antypoślizgowe i dopasowane do ewentualnych zniekształceń w obrębie stopy. Musi również zapewniać odpowiednią stabilizację kostki.
Sprzęt
W niektórych przypadkach niezbędny jest dobór odpowiedniego sprzętu pomocniczego, które ułatwi osobie starszej poruszanie się: laska, kule, balkonik.
Leczenie zapobiegawcze
Jeśli u osoby starszej obserwujemy pogorszenie ogólnego stanu zdrowia, warto skonsultować to z lekarzem, który podejmie ewentualne leczenie lub zmodyfikuje dawki dotychczas przyjmowanych leków.
Fizjoprofilaktyka
Systematyczna praca nad sprawnością fizyczną osoby starszej pomaga w codziennym, niezależnym od osób trzecich, funkcjonowaniu oraz minimalizuje ryzyko wystąpienia upadku. Zestaw odpowiednich ćwiczeń powinien być opracowany przez fizjoterapeutę. Program ćwiczeń powinien zawierać ćwiczenia nakierowanie na odpowiednią ruchomość stawów i elastyczność otaczających je tkanek, siłę mięśniową, równowagę, koordynację i ogólną wydolność organizmu.
Jak postępować w przypadku wystąpienia złamania kończyny dolnej lub górnej u osoby starszej?
Nie wolno nastawiać kończyny ani gwałtownie nią poruszać, by nie pogłębić urazu
Należy unieruchomić kończynę w dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawach – np. przy podejrzeniu złamania piszczeli powinno się unieruchomić nogę od stawu skokowego do kolana
Nie wolno podawać osobie nic do jedzenia ani picia
Należy okryć osobę kocem lub kurtką
Trzeba natychmiast wezwać pogotowie
Pierwsza Pomoc Osobom Starszym w nagłych wypadkach:33% ukończone